Nowy Świat w Witanowicach

Nowy Świat – część wsi Witanowice. W Polsce taką nazwę nosi 59 miejscowości i ich części, z tego aż 17 w województwie małopolskim. W najbliższej okolicy Nowy Świat jest w Gierałtowicach, Nidku i Frydrychowicach. Tak nazywane są również dzielnice, osiedla i ulice w wielu miejscowościach, a nawet jednostkowe obiekty topograficzne, jak np. budynki.

Nowy Świat, to nazwa wprowadzona przez Europejczyków w czasach wielkich odkryć geograficznych dla dwóch nowo odkrytych kontynentów półkuli zachodniej (Ameryki Północnej i Ameryki Południowej). Była stosowana w celu odróżnienia ich od lądów znanych już w starożytności (Europy, Azji i Afryki) i określanych analogicznie Starym Światem. Spopularyzowanie tego terminu przypisuje się florenckiemu podróżnikowi Amerigo Vespucciemu, który w liście do przyjaciela i patrona, Wawrzyńca Popolano z młodszej linii Medyceuszy użył określenia Mundus Novus (Świat Nowy) na ziemie odkryte przez Kolumba, podważając tym samym tezę, jakoby były to wschodnie krańce Azji. List został opublikowany w 1503 r., a postawienie przez Vespucciego tezy o odkryciu zupełnie nowego kontynentu spowodowało, że ląd ten nazwano na jego cześć Ameryką. W następnych stuleciach do Nowego Świata włączono też Australię, Oceanię oraz Antarktydę.

W mniejszej skali „Nowy Świat” nawiązuje do nowego osadnictwa rozwijającego się poza dotychczasową jednostką osadniczą, na nowym, niezabudowanym lub przekształconym obszarze.

Najstarsze wzmianki o Nowym Świecie w Witanowicach pochodzą z roku 1786 i znajdują się w księdze pomiarowej gruntów sporządzonej w ramach pierwszego katastru gruntowego, zwanego powszechnie Metryką Józefińską. Pierwsza mówi o gruncie dworskim, który „leży nad drogą z Wadowic idącą, na Nowym Świecie zwanym”, oznaczonym jako parcela nr 47 pod adresem Witanowice 1 (dwór Duninów w Witanowicach Dolnych). Drugi zapis dotyczy karczmy dworskiej „Nowy Świat zwanej”, położonej na parceli budowlanej 48 w Witanowicach 2. Nowy Świat wymieniono również w księdze pomiarowej z 1820 r. drugiego katastru gruntowego, zwanego Metryką Franciszkańską. Wówczas zmianie uległy numeracje geodezyjne parcel: gruntowej z 47 na 44, zabudowanej karczmą z 48 na 45. Kiedy sporządzano trzeci kataster gruntowy w 1845 r. dokonano kompleksowej zmiany numeracji parcel, nadając odrębne numery geodezyjne dla działek budowlanych i gruntowych. Parcela zabudowana karczmą „Nowy Świat” należąca do dziedzica Józefa Dunina (Witanowice 2) została oznaczona numerem geodezyjnym 9 (pozostałe budynki na terenie dworu numerami 1-8). Na parceli 10 dom posiadał Jan Karpała s. Tomasza (zam. Witanowice 3). Warto dodać, że karczma stała w tym miejscu jeszcze przed założeniem Metryki Józefińskiej. Została naniesiona na pierwszą mapę topograficzną Królestwa Galicji i Lodomerii w latach 1779-1783 w postaci stosownego znaku graficznego i skrótu „w:h:” (od niem. wirtshaus – karczma). Karczmę oznaczano na mapach aż do początku XX w.

 

 

   

Jak widać na załączonych mapach, karczma stała na skrzyżowaniu obecnej ul. Krakowskiej z ul. Jana Pawła II. W tym miejscu znajduje się obecnie prywatny murowany budynek, który jeszcze nie tak dawno należał do Gminnej Spółdzielni „SCh” w Wadowicach i był użytkowany jako obiekt handlowy. Przed, w czasie i krótko po II wojnie światowej mieszkali w nim pracujący w witanowickim dworze robotnicy rolni wraz z rodzinami. W sąsiedztwie tego obiektu, po drugiej stronie drogi z Wadowic do Krakowa w latach sześćdziesiątych XX w. stały dwa domy. W tym krytym strzechą mieszkała rodzina Grzechackich, w drugim Piszczków.


Widok Nowego Światu w latach sześćdziesiątych XX wieku. Budynki od lewej: sklep GS-u, dom Grzechackich, dom Piszczków. Na wozie: powozi Aleksander Michalski (późniejszy kościelny), obok niego Jan Janik – szwagier Aleksandra. Fot. z archiwum domowego A. Kwarciak.

Przed Grzechackimi w domu pod strzechą oznaczonym wówczas numerem adresowym 2 mieszkała rodzina Karpałów: Józef Karpała zm. 1942 r., Anna z Handzlików Karpałowa zm. 1938 – żona Józefa, Maria Karpałówna (później Kwarciak) ur. 1905 – córka Józefa i Anny, Stanisław Karpała ur. 1912 – syn Józefa i Anny, Maria z Pasteraków Karpałowa ur. 1910 – żona Stanisława, Stanisława Karpałówna (później Majtyka) ur. 1937 – córka Stanisława i Marii. W drugim domu w okresie międzywojennym mieszkały rodziny Józefowskich i Piszczków: najpierw Kazimierz i Helena z Piszczków Józefowscy, którzy z wyemigrowali z rodziną „za chlebem” do Francji, później Wojciech (brat Heleny Józefowskiej) i Maria z Płonków Piszczkowie – ci zamieszkali tutaj po ślubie w 1926 r., oprócz pracy na roli prowadzili sklep z wyszynkiem (Witanowice 3).

 

Fot. z lewej: rodzina Karpałów ok. 1914 r. Od lewej Anna z Handzlików Karpałowa ur. 1881, Józef Karpała (w mundurze) ur. 1876 – mąż Anny, Stanisław Karpała ur. 1912 – syn Józefa i Anny , Anna z Karpałów Grzechacka ur. 1865 – siostra Józefa, Maria Karpała ur. 1905 – córka Józefa i Anny. Za nimi stoi Jan Handzlik ur. 1897 – przyrodni brat Anny. Fot. z archiwum domowego J. Grzeczyńskiej.

Fot. z prawej: rodzina Piszczków w 1933 r. Dorośli od lewej: Antonina z Przystałów Piszczkowa ur. 1882, Ignacy Piszczek ur. 1860 – mąż Antoniny (mieszkali w Witanowicach 84 przy obecnej ul. Brzozowej), Maria z Płonków Piszczkowa ur. 1888, Wojciech Piszczek ur. 1896 – mąż Marii (mieszkali w Witanowicach 3 i tutaj prowadzili sklep z wyszynkiem). Dzieci od lewej: 1) Maria Piszczek (później Płonka) ur. 1926, 2) Wojciech Piszczek ur. 1930 – brat Marii, 3) Stanisław Piszczek ur. 1928 – kuzyn Marii i Wojciecha, a syn Marii i Wojciecha Piszczków. Fot. z archiwum domowego K. Furtak.

 

Dodaj komentarz

Dodaj komentarz

Strona internetowa WordPress.com.